انواع ملات به عنوان یکی از اساسی‌ترین اجزای هر سازه، ماده‌ای خمیری شکل است. وظیفه اصلی آن چسباندن مصالح ساختمانی به یکدیگر (مانند نصب موزاییک و کاشی) و همچنین اندود کردن و پوشش سطوح است. از نظر علمی، ملات‌ها بر اساس نحوه گیرش به دو دسته اصلی ملات هوازی (گیرش با جذب کربن دی‌اکسید هوا) و ملات آبی (گیرش با واکنش با آب) تقسیم می‌شوند. این مخلوط‌ها همواره شامل یک ماده چسباننده (سیمان یا آهک) و یک ماده پرکننده (ماسه) هستند.
ساختار و افزودنی‌های ملات
حجم اصلی ملات را مواد پرکننده تشکیل می‌دهند، در حالی که سهم چسباننده اندک است. برای بهبود عملکرد، به ملات‌ها افزودنی‌هایی مانند روان‌کننده‌ها یا حباب‌سازها اضافه می‌شود تا زمان گیرش کنترل شده و کارایی افزایش یابد. این مواد در نصب انواع موزاییک‌ها نقشی حیاتی دارند.
انواع رایج ملات در ایران و ویژگی‌های اختصاصی
| نوع ملات | ترکیب اصلی | ویژگی کلیدی و کاربرد اصلی |
|---|---|---|
| گل و کاهگل | خاک رس + کاه | ملات سنتی، بیشتر برای تیغه‌کشی و اندودکاری‌های اولیه. |
| گل آهک | خاک رس + آهک | کاربرد سنتی در بنایی. |
| ساروج | ترکیبات ویژه آهکی | ملاتی با دوام بالا، مورد استفاده در سازه‌های آبی قدیمی. |
| گچ خالص | گچ | گیرش سریع، مناسب برای فضاهای خشک و مصارف موقت. |
| گچ و خاک | گچ + خاک رس | زمان گیرش کمتر از گچ خالص؛ ایده‌آل برای تیغه‌سازی، طاق‌سازی و لایه آستر اندودکاری. |
| گچ و آهک | گچ + آهک | پس از استفاده، آهک کربناته شده و ملات را نفوذناپذیر در برابر آب و بخار می‌کند؛ مناسب مناطق مرطوب. |
| ماسه سیمان | ماسه + سیمان | ملات پرکاربرد، استحکام بالا، پایه اصلی برای ملات‌های آهک-سیمان. |
| سیمان بنایی | سیمان خالص یا با درصد کمی افزودنی | استحکام بالا و گیرش سریع، برای بنایی و نصب قطعات سنگین. |
| ماسه سیمان آهک | ماسه + سیمان + آهک | ترکیبی برای بهبود کارپذیری و مقاومت ملات‌های سیمانی. |
| ماسه آهک | ماسه + آهک | ملات هوازی با قابلیت تنفس و انعطاف‌پذیری مناسب. |
| گچ و پرلیت | گچ + پرلیت | استفاده از پرلیت (پوکه معدنی) باعث کاهش وزن و بهبود عایق بودن ملات می‌شود. |
| قیر | قیر | مورد استفاده به عنوان یک عامل آب‌بندی یا چسباننده خاص. |
جمع‌بندی
انتخاب نوع ملات کاملاً وابسته به کاربری سازه و شرایط محیطی آن است. برای مثال، در پروژه‌های محوطه‌سازی که نیاز به نصب موزاییک‌های سنگ مصنوعی سوان داریم، ملات‌های ماسه سیمان یا ماسه سیمان آهک به دلیل استحکام و چسبندگی بالا، گزینه‌های استاندارد محسوب می‌شوند.